با طرح ترافیک تهران و سرگذشت آن آشنا شوید!

طرح ترافیک تهران از جمله طرح‌هایی است که بعد از انقلاب کلید آن خورد. این طرح به منظور رفع تراکم تردد وسایل نقلیه در تهران به اجرا گذاشته شده است تا هم از حجم ترافیک سنگین پایتخت بکاهد و هم از آلودگی بیش از حد تهران کم کند. البته به مرور این طرح در شهرهای بزرگ دیگر هم به روشهای مختلف به اجرا درآمد.

تجربه کشورهای توسعه یافته در زمینه قیمت‌گذاری طرح ترافیک نشان می‌دهد که با تغییر سیاست و قیمت ورود به محدوده، استفاده از ماشین شخصی در سفرهای مختلف کاهش یافته‌ است. همچنین سیاست قیمت‌گذاری موجب کاهش تمایل به استفاده از سواری شخصی در ورود به محدوده مرکزی شهر شده است

ایران از معدود کشورهایی است که در این زمینه، موفق به ایجاد محدوده خاص ترددی به وسعت زیاد گردیده است. این طرح از شهریور سال ۱۳۵۸ تاکنون به اجرا در آمده است.

سازمان حمل و نقل ترافیک تهران تقریبا بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و از اسفند ماه سال ۱۳۵۷ بررسی‌هایی به منظور دستیابی به یک شبکه حمل و نقل متعادل در رابطه با سامانه اتوبوسرانی و کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی، به خصوص در مرکز شهر آغاز کرد که در نهایت به اعمال مقررات ممنوعیت ورود وسایل نقلیه غیر مجاز طی ساعاتی از روز به هسته مرکزی شهر انجامید.

بعد از آن بود که این طرح به مرور زمان اشکال مختلفی به خود گرفت و در زمان‌های مختلف محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های خاصی را در تردد وسایل نقلیه شخصی به وجود آورد که می‌توان آن را به ۱۹ مرحله تقسیم کرد.

 

مرحله اول

مرحله اول طرح ترافیک تهران ابتدای شهریور ۱۳۵۸ شکل گرفت. به این صورت که ساخت مسیرهای ویژه اتوبوس‌های شرکت واحد در مرکز شهر به وسیله ایجاد مسیری به طول ۳۰۲۸۰ متر آغاز شد. هدف این طرح استفاده بهینه از معابر شبکه ارتباطی خیابان‌های مرکزی شهر بود. به این ترتیب که مسیرهای ویژه اتوبوس با عرض ۵/۵ تا ۵/۶ در یک سمت بعضی از خیابان های اصلی طراحی شد و از هفته دوم شهریور ۱۳۵۸ به اجرا درآمد. این مرحله از طرح توانست موفقیت نسبی به دست بیاورد. به این ترتیب که علاوه بر روانتر شدن تردد وسایل نقلیه در خیابان‌های مرکزی شهر، سرعت متوسط در حرکت اتوبوس های شرکت واحد هم از ۴/۱۲ به ۴/۱۳ کیلومتر در ساعت افزایش یافت.

مرحله دوم

مرحله دوم این طرح ممنوعیت تردد اتومبیل‌های تک‌سرنشین بود. این مرحله با ایجاد محدوده‌ای در مرکز شهر از اول آبان ماه ۱۳۵۸ به اجرا درآمد. در این مرحله ورود اتومبیل‌های تک‌سرنشین به مرکز شهر بین ساعت ۶:۳۰ تا ۱۰ صبح ممنوع گردید.

این مرحله از طرح به منظور بهبود نسبی ترافیک با ایجاد محدوده‌ای در مرکز شهر – از شمال خیابان طالقانی از غرب تا خیابان حافظ، از جنوب تا خیابان مولوی و از شرق تا خیابان مصطفی خمینی – به مرحله اجرا درآمد.

پس از اندک مدتی عملا اجرای این مرحله از طرح ناکام ماند، چرا که مسافران منتظر وسایل نقلیه عمومی و به خصوص مسافران تاکسی در مدخل های ورودی محدوده به توافق رانندگان وسایل نقلیه تک سرنشین، سوار بر اتومبیل های آنها می‌شدند و پس از طی مسافتی کوتاه پیاده می‌شدند. در نتیجه بقیه مسیر را باز هم وسایل نقلیه به صورت تک سرنشین طی می‌کردند و بدین طریق صرفاً از دروازه‌های ورودی طرح به داخل راه می‌یافتند.

 

مرحله سوم

مرحله سوم طرح ترافیک به این صورت پیگیری شد که محدوده‌ای در مرکز شهر تهران تعیین گردید تا از ورود کلیه وسایل نقلیه به استثناء وسایل نقلیه مجاز از قبیل وسایل نقلیه عمومی، اتومبیل‌های اورژانس و کادر پزشکی و سرویس‌های دولتی از ساعت ۶:۳۰ تا ۱۰ صبح در تمام ایام هفته جز در دو روز آخر هفته و ایام تعطیل جلوگیری بعمل آید، این بار بدون در نظر گرفتن تعداد سرنشین. در این مرحله از تردد وانت بارهای شخصی هم جلوگیری به عمل می‌آمد.

در ضمن برای وسایل نقلیه مجاز مانند تاکسی‌ها، اتومبیل‌های دولتی و اتومبیل‌های پزشکان، تسهیلاتی از قبیل صدور کارت تردد و منقوش ساختن درب اتومبیل ها به آرم مخصوص طرح ترافیک در نظر گرفته شد. مساحت محدوده حدود ۲۳ کیلومتر مربع و حدود آن در این مرحله از شمال به خیابان استاد مطهری، از غرب به خیابان کارگر، از جنوب به خیابان مولوی و از شرق تا خیابان مصطفی خمینی تعیین شد.

 

مرحله چهارم

مرحله سوم طرح تا اسفند ماه ۱۳۶۰ به طول انجامید و از ابتدای سال ۱۳۶۱ دو ساعت به زمان محدودیت ورود اضافه شد و به این ترتیب تا ساعت ۱۲ افزایش یافته و در مقابل تصمیم گرفته شد که صرفاً افراد و مؤسسات خاصی که ناگزیر از ورود به داخل محدوده هستند با تعیین اولویت بتوانند مجوز تردد دریافت نمایند. این گروه‌ها عبارت بودند از: پزشکان، معلولین و برخی از بیماران، مؤسسات اتومبیل کرایه و برخی از شرکت‌های خصوصی. همچنین این مرحله همراه با جیره بندی سوخت وسایل نقلیه بود.

به این ترتیب تردد در داخل محدوده به نحو چشمگیری کاهش یافت. با وجود این به تدریج به دلیل پایین بودن کیفیت سطح خدمات حمل و نقل عمومی و برخی سوءاستفاده ها از کوپن بنزین، این وضع تغییر کرد و با لغو جیره بندی در بهمن ماه ۱۳۶۱، تراکم بیش از حد و بی سابقه‌ای در خیابان‌ها پدید آمد.

 

مرحله پنجم

از فروردین سال ۱۳۶۲ طرح ترافیک سه ساعت دیگر هم افزایش یافت و محدودیت حرکت اتومبیل‌ها تا ساعت ۱۵ افزایش یافت. این مرحله از طرح همراه جریمه‌هایی برای متخلفین اجرا شد.

 در آن زمان که هنوز از دوربین‌ها خبری نبود، به جز حضور پلیس، از زنجیرگذاری در برخی مدخل‌های فرعی طرح ترافیک هم استفاده می‌شد.

 

مرحله ششم

با توجه به اقداماتی که در جهت بهینه‌سازی سیستم معابر یک طرفه در داخل طرح و اقدامات دیگری نظیر بهبود و افزایش ناوگان تاکسیرانی، احداث پارکینگ‌های وسایل نقلیه و کارهای دیگری که صورت گرفته بود، محدودیت ورود به طرح ۵/۱ ساعت کاهش یافت و به این ترتیب پایان طرح ترافیک روزانه از ساعت ۱۵ به ۳۰/۱۳ تغییر کرد.

همچنین در مرحله ششم سازمان حمل و نقل ترافیک تهران برای آن عده از افراد و مشاغلی که لازمهفعالیتشان تردد در محدوده طرح بود مجوزهایی صادر کرد.

 

مرحله هفتم

در مرحله هفتم محدودیت تردد برای اولین بار شامل وانت بار هم گردید. به ترتیبی که تنها وانت بارهای دارای مجوز سالیانه تردد، مجاز به ورود به محدوده طرح ترافیک تهران بودند . این اتفاق در پاییز سال ۱۳۶۷ افتاد.

 

مرحله هشتم

از اردیبهشت سال ۱۳۶۹ تردد کلیه وسایل نقلیه سنگین از ساعت ۶ صبح تا ۲۱ در محدوده مشخص شده ممنوع شد. در این مرحله علاوه بر مجوزهای سالهای قبل، کارت ویژه جانبازان و بیماران دائمی و مجوز تردد وسایل نقلیه سنگین نیز صادر گردید .

 

مرحله نهم

در این مرحله که از شهریور ۱۳۷۰ شروع گردید، برای همه وسایل نقلیه با پلاک دولتی معرفی شده از جانب اداراتشان، مجوز صادر شد.

 

مرحله دهم

 در این مرحله هم در محدوده جغرافیایی طرح ترافیک و هم در ساعات تردد تغییراتی بوجود  آمد. این مرحله از آذرماه ۱۳۷۱ شروع شد. از این زمان بود که ساعت محدودیت تردد تا ساعت ۱۷ تعیین گردید. بدین ترتیب ساعات محدودیت از ۶:۳۰ صبح تا ۱۷ بعدازظهر تعیین گردید.

 

مرحله یازدهم

از مهرماه ۱۳۷۳ عوارض تردد در محدوده طرح ترافیک تهران افزایش پیدا کرد و در مقابل تعداد مجوزهای صادره برای ورود به طرح تا سقف ۶۶۰۰۰ مورد کاهش پیدا کرد.

 

مرحله دوازدهم

از آذر ۱۳۷۳ آرم‌های موقت روزانه جهت ورود وسایل نقلیه به داخل محدوده توزیع گردید .

 

مرحله سیزدهم

از تابستان ۱۳۷۵ صدور مجوز طرح ترافیک با نظارت شورایعالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور با حوزه ستادی و عملکردی سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران صورت گرفت.

 

مرحله چهاردهم

از اواخر سال ۱۳۷۹ براساس مصوبه شورای عالی هماهنگی ترافیک محدوده طرح ترافیک گسترش پیدا کرد.

 

مرحله پانزدهم

با توجه به نیاز جانبازان، بیماران خاص، پزشکان و معلولان، آژانس‌های تاکسی تلفنی، تاکسی بارها و ارگانها و نهادهای دولتی با افزایش سقف مصوب، که قبلاً ۶۶۰۰۰ مورد اعلام شده بود، موافقت گردید .

 

مرحله شانزدهم

در مرحله شانزدهم دریافت مجوز ورود به محدوده ممنوعه طرح ترافیک شهر تهران با افزایش تعداد پنج هزار فقره برچسب، موافقت گردید.

طرح زوج و فرد از آذرماه ۱۳۸۴ اجرا شد. در این سال با توجه به آلودگی شدید هوای تهران طرح تردد نوبتی اتومبیل‌ها به محدوده بزرگی از مرکز شهر تهران آغاز گردید. این محدودیت از ساعت ۶:۳۰ صبح تا ۱۹ بعد از ظهر و در روزهای پنجشنبه از ساعت ۶:۳۰ تا ۱۳ بعد از ظهر اجرا می‌شد.

محدوده طرح زوج و فرد مساحتی به وسعت ۷۴ کیلو متر مربع بود، که در میان خیابان‌های زیر قرار گرفته بود:

• محدوده شمالی : بزرگراه رسالت
• محدوده غربی : بزرگراه چمران و خیابان نواب
• محدوده جنوبی : بزرگراه بعثت
• محدوده شرقی : بزرگراه امام علی (ع)

مرحله هفدهم

از تاریخ ۱۱/۱۲/۸۴ لغو طرح زوج و فرد در روزهای پنج شنبه لغو گردید.

مرحله هجدهم

از تاریخ ۱۴/۱/۸۵ مجدداً طرح زوج و فرد در روزهای پنجشنبه اجرا شد.

مرحله نوزدهم

از روز شنبه ۱۷ فروردین ماه ۱۳۹۲، تمام دوربین‌های طرح ترافیک فعال شدند و در ورودی‌های طرح زوج و فرد، مأموران پلیس راهنمایی و رانندگی مستقر شدند. به این ترتیب صرفاً کسانی می‌توانستند در این محدوده‌ها تردد کنند که دارای مجوز طرح ترافیک مربوط به سال ۹۲ باشند.

در سال ۹۴ برچسب های طرح ترافیک حذف شدند و دوربین های زوج و فرد آغاز به کار کردند. و تا امروز هم این دوربینها هستند که ورود و خروج اتومبیلها به محدوده طرح ترافیک و زوج و فرد را کنترل می‌کنند.

طرح ترافیک تهران در سال ۱۳۹۸ چگونه خواهد بود؟

بر اساس نسخه جدید طرح ترافیک که در سال آینده اجرا خواهد شد، رقمی که خودروهای متقاضی تردد در محدوده طرح ترافیک پرداخت می‌کنند، بر حسب زمان ورود و نوع معاینه فنی تعیین می‌شود. به این ترتیب که داشتن معاینه فنی برتر در سال ۱۳۹۸ سبب تخفیف ۲۵ درصدی می‌شود.

در عین حال بهای پایه عوارض تردد در محدوده‌های ترافیکی شهر نیز با افزایش حداکثر ۱۵ درصدی – که میزان آن در پایان سال بر اساس شاخص نرخ تورم توسط شهرداری تهران تعیین خواهد شد – برای سال آینده به تصویب رسیده است.

خودروهایی که در ساعات اوج صبحگاهی وارد محدوده طرح ترافیک شده و در ساعات اوج ترافیک عصرگاهی از محدوده مذکور خارج می‌شوند باید روزانه ۳۸ هزار و ۸۱۲ تومان عوارض پرداخت کنند. برای سفرهایی که فقط یک سر آن در ساعات پیک انجام شود، بهای عوارض ۲۵ هزار و ۸۷۵ تومان و برای سفرهایی که کاملا در ساعات غیر پیک (بین ساعت ۱۰ تا ۱۶) انجام می‌شود، این رقم ۱۸ هزار و ۱۱۲ تومان خواهد بود.

همچنین خبرها حاکی از این است که در سال آینده قانون طرح  زوج و فرد هم تغییراتی خواهد داشت. در سال آینده تردد در ۱۰ بزرگراه مهم شهر تهران که عبارتند از نواب صفوی، امام علی (ع)، مدرس، چمران، همت، بعثت، صیادشیرازی، رسالت، کردستان و حکیم مشمول دریافت عوارض معادل نصف بهای طرح ترافیک می‌شوند.

در سال ۱۳۹۸ ورود به طرح تابعی از رقم آخر پلاک خودروها نیست و هر خودرو می‌تواند بر اساس نیاز خود در هر یک از روزهای هفته در این محدوده تا ۲۰ روز در هر فصل رایگان تردد کرده و بیشتر از آن را نیز در صورت پرداخت عوارض معادل نصف ارقام ذکر شده برای طرح ترافیک را بپردازد. در زمان اجرای طرح زوج و فرد به‌طور میانگین هر خودرو ۳۲ روز امکان تردد رایگان در محدوده مذکور در هر فصل را داشت که اکنون این میزان قدری کاهش یافته است.